Το Facebook είναι ένα δεύτερο ”στάδιο του καθρέφτη”, όπως αυτό που ο Lacan ισχυρίζεται ότι το παιδί περνάει σε ηλικία 6-18 μηνών, κατά τη συγκρότηση του φαντασιακού, όμως όχι ”πριν” την εδραίωση του Συμβολικού, αλλά ”μετά” την αποδυνάμωση του Συμβολικού. Το υποκείμενο ταυτίζεται με την εικόνα του εαυτού του και αλλοτριώνεται λόγω της απόστασής του από αυτήν. Παλιμπαιδισμός, αυτονόμηση της εικόνας, παιγνιώδης διάθεση και trolling μέχρι τελικής πτώσεως με απενοχοποίηση του υποκειμένου απέναντι στο Πραγματικό (των tanks και των θανάτων, όπως είδαμε τώρα με την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία) στο όνομα μιας συμβολικής ανταλλαγής μηνυμάτων επιθυμίας. Το ”στάδιο του καθρέφτη” για τον Lacan επιφέρει τη ”ναρκισσιστική αλλοτρίωση στην εικόνα του εαυτού”. Το υποκείμενο του ασυνειδήτου πάντα και ανεπανόρθωτα διαφέρει από το ιδεώδες Εγώ, την εικόνα του Εγώ, και η τεχνολογική παραγωγή από το facebook μυριάδων status, εικόνων, memes, σε μια ατέλειωτη ”διαλεκτική της αναγνώρισης” από τους δεκάδες, στα λακανικά, ”μικρούς άλλους” (φαντασιακούς, εικονικούς άλλους), δεν είναι παρά μια ατέλειωτη παραγωγή προσπαθειών να επιλυθεί αυτή η θεμελιώδης, ναρκισσιστική ”αλλοτρίωση”, και να ταυτιστεί το υποκείμενο με το ιδεώδες Εγώ. Αυτό συμβαίνει γιατί το Συμβολικό (η Θρησκεία, η Ιδεολογία, κ.ο.κ), είναι πια λιγότερο αποτελεσματικό να απαντήσει στο αίνιγμα της επιθυμίας των υποκειμένων. Η αποδυνάμωση της συμβολικής αποτελεσματικότητας, πρέπει να εξηγηθεί από την άνοδο του φετιχισμού του χρήματος-κεφαλαίου στον ολοκληρωτικό καπιταλισμό, που αιχμαλωτίζει την επιθυμία σε ένα χειροπιαστό αντικείμενο που κυκλοφορεί και είναι το γενικό ισοδύναμο κάθε επιθυμίας (χρήμα-φετίχ), αποσυνδέοντας την επιθυμία από ιδεολογικές αφαιρέσεις που μοιάζουν να μην προσφέρουν καμία εγγύηση ικανοποίησής της.
FACEBOOK, τί τρέλα είναι αυτή;
Χωρίς πολλές εξηγήσεις, 7 γρήγορα σημεία
1. Ο κλασικός μαρξισμός δεν διαθέτει μια θεωρία του υποκειμένου, που να διακρίνει τουλάχιστον σε: α) τη διάσταση του Πραγματικού του σώματος μες στον κόσμο β) τη διάσταση του (Εικονο)Φαντασιακού, την οπτικοακουστική και ευρύτερα αισθητηριακή αντανάκλαση του υποκειμένου στην εικόνα του εαυτού του, που συγκροτεί το (ιδεώδες) Εγώ, και την εικόνα των άλλων (αντικειμένων, ανθρώπων) γ) τη διάσταση του Συμβολικού, τη σχέση του υποκειμένου με τους πολιτισμικούς κώδικες σημαινόντων και το ιδεώδες του Εγώ (το Υπερεγώ του Νόμου, των κανόνων κλπ). Ωστόσο, υπάρχει στον κλασικό μαρξισμό μια σπερματικά ανεπτυγμένη θεωρία της ιδεολογίας, και μια ακόμα λιγότερο ανεπτυγμένη θεωρία του φετιχισμού του εμπορεύματος/χρήματος-και οι δύο αφορούν τη δόμηση του υποκειμένου. Είναι ίσως περιττό να επισημάνει κανείς πως στο ζήτημα του υποκειμένου ηττήθηκαν οι πρώιμες σοσιαλιστικές επαναστάσεις, από την καπιταλιστική επιθυμία.
2. Μετά τη διακήρυξη του ”τέλους των ιδεολογιών” (βλ. και παρακάτω, σημείο 3), τοπολογικά το υποκείμενο μετατοπίζεται σταδιακά από το διάστημα ανάμεσα στο Συμβολικό και το Εικονοφαντασιακό, στο διάστημα ανάμεσα στο Εικονοφαντασιακό και το Πραγματικό του σώματος. Η προσέλκυση στο facebook εκατομμυρίων νέων χρηστών το χρόνο, που ανήκουν και στην ”παλιά” και στη ”νέα” εργατική και καταναλωτική βάρδια, δείχνει πως αυτό που συμβαίνει, είναι κάτι βαθύτερο από μια επιφανειακή περιήγηση στο διαδίκτυο.
3. Το Facebook είναι ένα δεύτερο ”στάδιο του καθρέφτη”, όπως αυτό που ο Lacan ισχυρίζεται ότι το παιδί περνάει σε ηλικία 6-18 μηνών, κατά τη συγκρότηση του φαντασιακού, όμως όχι ”πριν” την εδραίωση του Συμβολικού, αλλά ”μετά” την αποδυνάμωση του Συμβολικού. Το υποκείμενο ταυτίζεται με την εικόνα του εαυτού του και αλλοτριώνεται λόγω της απόστασής του από αυτήν. Παλιμπαιδισμός, αυτονόμηση της εικόνας, παιγνιώδης διάθεση και trolling μέχρι τελικής πτώσεως με απενοχοποίηση του υποκειμένου απέναντι στο Πραγματικό (των tanks και των θανάτων, όπως είδαμε τώρα με την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία) στο όνομα μιας συμβολικής ανταλλαγής μηνυμάτων επιθυμίας. Το ”στάδιο του καθρέφτη” για τον Lacan επιφέρει τη ”ναρκισσιστική αλλοτρίωση στην εικόνα του εαυτού”. Το υποκείμενο του ασυνειδήτου πάντα και ανεπανόρθωτα διαφέρει από το ιδεώδες Εγώ, την εικόνα του Εγώ, και η τεχνολογική παραγωγή από το facebook μυριάδων status, εικόνων, memes, σε μια ατέλειωτη ”διαλεκτική της αναγνώρισης” από τους δεκάδες, στα λακανικά, ”μικρούς άλλους” (φαντασιακούς, εικονικούς άλλους), δεν είναι παρά μια ατέλειωτη παραγωγή προσπαθειών να επιλυθεί αυτή η θεμελιώδης, ναρκισσιστική ”αλλοτρίωση”, και να ταυτιστεί το υποκείμενο με το ιδεώδες Εγώ. Αυτό συμβαίνει γιατί το Συμβολικό (η Θρησκεία, η Ιδεολογία, κ.ο.κ), είναι πια λιγότερο αποτελεσματικό να απαντήσει στο αίνιγμα της επιθυμίας των υποκειμένων. Η αποδυνάμωση της συμβολικής αποτελεσματικότητας, πρέπει να εξηγηθεί από την άνοδο του φετιχισμού του χρήματος-κεφαλαίου στον ολοκληρωτικό καπιταλισμό, που αιχμαλωτίζει την επιθυμία σε ένα χειροπιαστό αντικείμενο που κυκλοφορεί και είναι το γενικό ισοδύναμο κάθε επιθυμίας (χρήμα-φετίχ), αποσυνδέοντας την επιθυμία από ιδεολογικές αφαιρέσεις που μοιάζουν να μην προσφέρουν καμία εγγύηση ικανοποίησής της.
4. Η σύγχυση ιδεώδους Εγώ και υποκειμένου, οδηγεί αντικειμενικά σε μια κανονικοποιημένη ”τρέλα” σύγχυσης των ορίων πραγματικού και φαντασιακού, του εγώ και του άλλου. Παραφράζοντας τον Lacan όπως αναλύει το παραλήρημα του δικαστή Schreber, ενώ η μορφή του Facebook είναι φαντασιακή, η δυναμική του είναι η παραληρηματική, ψυχωτική. Πίσω από τις εικονικές μορφές, στο facebook βρισκόμαστε ανάμεσα στην παράνοια της προσπάθειας να εξασφαλιστεί μια ισχυρή ταυτότητα μέσα στο χάος των διαφορετικών, ανταγωνιστικών και καταδιωκτικών εικονικών περσόνων (στη ναρκισσιστική αλλοτρίωση εναλλάσσεται η αγάπη και το μίσος για το αδελφικό και το όμοιο με τον εαυτό, αφού η δύναμη που καταλύει τα όρια μπορεί να με ολοκληρώνει με τη μορφή της αγάπης ή να με καταδιώκει παραβιάζοντάς με και να μου προξενεί μίσος), και στη σχιζοφρενοποίηση της κατάλυσης των ορίων της εικονικής περσόνας με το πραγματικό σώμα, και των εικονικών περσόνων μεταξύ τους. Μερικοί επιστήμονες ισχυρίζονται ότι αυτή η διαπίστωση περί ψυχωτικών προεκτάσεων έχει κλινική ισχύ http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2318771/Facebook-causes-psychotic-episodes-delusions-claims-study.html. Αυτό που μας ενδιαφέρει, ωστόσο, δεν είναι η ”διάγνωση” της τρέλας, όσο τα δομικά χαρακτηριστικά του facebook που μορφολογικά είναι παραληρηματικά.
5. O ναρκισσισμός δεν είναι η προσκόλληση σε ένα συμπαγές Εγώ, αλλά μια επένδυση libido στην εικόνα του εαυτού, κυνηγώντας τα likes της αναγνώρισης, άρα τελικά με τη διάχυση της libido, που υποτίθεται ότι επένδυε μόνο το Εγώ, σε έναν άπειρο κατακερματισμό της στους εκατοντάδες ”μικρούς άλλους” που είναι τελικά συγκροτητικοί του ιδεώδους Εγώ. Όπως και στο μύθο του Νάρκισσου, η πλήρης απορρόφηση στην εικόνα-ιδεώδες του Εγώ οδηγεί στην καταστροφή, καθώς η καταβύθιση στην εικόνα που βρίσκεται αναγκαστικά σε απόσταση από αυτό που υποτίθεται ότι εικονίζει, οδηγεί σε ένα γκρέμισμα στο ενδιάμεσο κενό. Μόνο ο άνθρωπος έχει τέτοια εμμονή με την εικόνα, από το στυλ και το ρουχισμό μέχρι το facebook, γεγονός που εκφράζει τη διαλεκτική της αυτοσυντήρησης με την ”ενόρμηση του θανάτου”, την τάση του ανθρώπινου να αρνείται και να υπερβαίνει το φυσικά δοσμένο και βιολογικά προκαθορισμένο, έχοντας ως μέσο την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Κάθε είδος πίστης σε μια Ιδέα, κάθε καθήλωση σε μια εικόνα αλλά και κάθε εθισμός, δείχνει πως ο άνθρωπος μπορεί να τραβήξει την πορεία αυτή ως το τέρμα, μέχρι το βιολογικό του θάνατο, που δεν είναι παρά η άλλη όψη της ανθρώπινης υπέρβασης των φυσικών ορίων της σωματικής ύπαρξης, μέσω της κοινωνικής παραγωγής-η κοινωνικοποίηση της φύσης παρέχει μέσα καταστροφής της ή και χειραφέτησης από αυτήν. Το facebook αποτελεί μια τέτοια μορφή τεχνολογικά διαμεσολαβημένης κοινωνικοποίησης της φαντασιακά συγκροτημένης ταυτότητας και μερικής υπέρβασης των φυσικών-σωματικών συντεταγμένων της, που δεν παύει ποτέ να έχει, βέβαια, ένα συγκεκριμένο πραγματικό, οργανικό σώμα (που τρώει, χέζει, εργάζεται) ως υλικό υποστήριγμα.
6. Το ύστερο λακανικό πεδίο υιοθετεί τον όρο ”ordinary psychosis” ( ”κανονικόμορφη ψύχωση”), για να περιγράψει το ”χάωμα” του υποκειμένου που από εξαίρεση έγινε ο κανόνας, με την αποδυνάμωση της (πατρικής) συμβολικής λειτουργίας και την εισβολή της τραυματικής σωματικής ηδονής/οδύνης στο χώρο του υποκειμένου. Υπάρχουν και άλλα θεωρητικά μοντέλα που προσπαθούν να περιγράψουν και κατανοήσουν ψυχαναλυτικά το σύγχρονο υποκείμενο, όπως ο ”λόγος του καπιταλιστή”, η ”γενικευμένη διαστροφή”, η θεωρία της ”παλινδρόμησης” στα παιδικά προ-φαλλικά στάδια, .α.
Οι περισσότεροι που συμφωνούν με την έννοια της κανονικόμορφης (ή κοινότοπης) ψύχωσης, ισχυρίζονται πως η νέα ψύχωση δεν εκδηλώνει παραλήρημα, παρά μόνο σε εξαιρετικές συνθήκες, ενώ άλλοι ισχυρίζονται πως χαρακτηρίζεται από ένα διαρκές παραλήρημα νέου τύπου. Η νέα κλινική της κανονικόμορφης ψύχωσης, θα πρέπει να τοποθετηθεί σε σχέση με τις παραδοσιακές εκδοχές της παράνοιας, της σχιζοφρένειας, και της (ψυχωτικής) μελαγχολίας.
7. Η κλινική της ”κανονικόμορφης ψύχωσης” είναι αυτή που θα μας έδινε το στίγμα μιας ορθής χρήσης του Facebook, όπως και άλλων αναπόφευκτων στο προσεχές μέλλον εθισμών. Η ορθή αυτή χρήση, βέβαια, πλαισιώνεται από πολιτικούς σκοπούς, τόσο από καπιταλιστική, όσο και από αντικαπιταλιστική σκοπιά, μπροστά ίσως στη μεγαλύτερη αντίφαση της εποχής μας: Η αντίφαση ανάμεσα στις παραγωγικές σχέσεις του καπιταλισμού και τις παραγωγικές δυνάμεις που δημιουργεί, περιλαμβάνει και την αντίφαση ανάμεσα στην ιδιοκτησία και κατανομή του πλούτου, και τις επιθυμίες που παράγει ο καπιταλισμός και μπορεί ή δεν μπορεί να ικανοποιήσει. Καθώς, βασική παραγωγική δύναμη είναι ο άνθρωπος, και σκοπός της παραγωγής, είναι η κατανάλωση.
Σε καιρό βαθιάς κρίσης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, και ταυτόχρονης έκρηξης της παραγωγής επιθυμίας, τα πληττόμενα υποκείμενα είτε θα πνιγούν στην καταθλιπτική παράλυση και το παρανοϊκό μίσος σε έναν εμφύλιο μεταξύ τους, είτε θα τα διεκδικήσουν συλλογικά όλα, από τα θεμελιώδη αγαθά για τη σωματική τους ύπαρξη μέχρι το δικαίωμα στην απόλαυση του gaming. Ωστόσο, δίχως την συλλογική κατάκτηση της εξουσίας και του ελέγχου των κοινωνικών τεχνολογικών μέσων της απόλαυσής τους, θα βρεθούν, θα βρεθούμε, μπροστά στην τραγικά δυσάρεστη έκπληξη, στην καταστροφική κατάσταση που δεν μοιάζουμε ικανοί και ικανές να διαχειριστούμε, να ριχνόμαστε σε εμπόλεμη κατάσταση ή κατάσταση ακραίας φτώχειας εκεί που κυνηγάγαμε εικονικά Pokemon.