Τους συναντάμε καθημερινά ή τους «συναναστρεφόμαστε» αναγκαστικά. Άνθρωποι της διπλανής πόρτας ή συνάδελφοι στη δουλειά, άχρωμες φιγούρες που συναντάμε στο δρόμο, κάποιοι άλλοι που πέρασαν από τη ζωή μας, άλλοι που βρίσκονται για διαφορετικούς λόγους και συνθήκες κοντά μας, χιλιάδες δυστυχώς γύρω μας. Άνθρωποι εμπορεύματα …
Ο Erich Fromm, αναλύει αυτόν τον τύπο ανθρώπου στο «Να Έχεις ή να Είσαι»:
Ο ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
«…Ονόμασα αυτό το φαινόμενο αγοραίο χαρακτήρα [marketing character, εμπορευματικός χαρακτήρας] επειδή ο άνθρωπος που βιώνει τον εαυτό του ως εμπόρευμα και την αξία του ως ανταλλακτική αξία, γίνεται ένα εμπόρευμα στην «αγορά προσωπικότητας».
Η ευτυχία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο καλά τα άτομα πουλάνε τον εαυτό τους στην αγορά, πόσο καλά προβάλλουν την προσωπικότητα τους, πόσο καλό «πακέτο» είναι. Εξαρτάται ακόμα από το αν είναι «χαρούμενοι», «σοβαροί», «επιθετικοί», «φιλόδοξοι», αν γνωρίζουν τους «κατάλληλους» ανθρώπους.
Ένας χρηματιστής, ένας πωλητής, μια γραμματεας, ένας διευθυντής ξενοδοχείου, πρέπει να προσφέρει ο καθένας ένα διαφορετικό τύπο προσωπικότητας.
Παρόλες τις διαφορές [ο κάθε τύπος] πρέπει να εκπληρώνει μια προϋπόθεση: να έχει ζήτηση. Το άτομο βιώνει τον εαυτό του ως εμπόρευμα, ή μάλλον ταυτόχρονα ως εμπόρευμα και ως πωλητή [του εαυτού του].
Δεν ασχολείται με τη ζωή και την ευτυχία αλλά με το πως θα γίνει πιο άξιο για πούλημα. Ο σκοπός του αγοραίου χαρακτήρα είναι η απόλυτη προσαρμογή, να είναι επιθυμητός υπό όλες τις συνθήκες στην αγορά προσωπικότητας. [ Τα άτομα αυτά], δεν έχουν κανένα σκοπό εκτός του να κινούνται και να δουλεύουν όσο ταχύτερα και πιο αποτελεσματικά μπορούν.
Έχουν ελάχιστο ενδιαφέρον, τουλάχιστον συνειδητά, για φιλοσοφικά ή θρησκευτικά ζητήματα, όπως το γιατί ζει κανείς και γιατί τραβά σ’ αυτή την κατεύθυνση κι όχι σε μια άλλη. Έχουν τα μεγάλα τους εγώ που συνεχώς αλλάζουν, αλλά κανένα από αυτά δεν έχει πυρήνα, μια αίσθηση ταυτότητας.
Η «κρίση ταυτότητας» της σύγχρονης κοινωνίας προκαλείται από το γεγονός ότι τα μέλη της έγιναν όργανα χωρίς εαυτούς. Η ταυτότητα τους στηρίζεται στη συμμετοχή τους στις εταιρείες (ή σε κάποια άλλη γιγάντια γραφειοκρατία), όπου δεν υπάρχει αυθεντικός εαυτός, δεν υπάρχει και ταυτότητα.
Ο εμπορευματικός χαρακτήρας ούτε αγαπάει ούτε μισεί. Αυτές οι «ξεπερασμένες συγκινήσεις» δεν ταιριάζουν σε μια χαρακτηροδομή που λειτουργεί σχεδόν αποκλειστικά σε εγκεφαλικό επίπεδο, κι αποφεύγει τα συναισθήματα γιατί παρεμποδίζουν τον κύριο σκοπό [αυτού του τύπου ανθρώπου], την πώληση και την ανταλλαγή, τη λειτουργία σύμφωνα με τη λογική της «μεγαμηχανής» οπού ανήκουν, χωρίς να ενδιαφέρονται για τίποτα άλλο εκτός του πόσο καλά λειτουργεί.
Οι αγοραίοι χαρακτήρες δεν είναι στενά δεμένοι με τον εαυτό τους ή τους άλλους, δεν ενδιαφέρονται για τίποτα (με την πιο βαθιά έννοια της λέξης) όχι γιατί είναι τόσο εγωιστές, αλλά γιατί οι σχέσεις με τους άλλους και τον εαυτό τους είναι αδύνατες.
[…] Η έλλειψη ενδιαφέροντος σε όλα αυτά τα επίπεδα είναι το αποτέλεσμα της εξαφάνισης όλων των συναισθηματικών δεσμών ακόμα και με τα πιο «κοντινά» πρόσωπα. Ούτε οι ίδιοι είναι κοντά στον εαυτό τους.
Ο όρος «αγοραίος χαρακτήρας» δεν είναι ο μόνος που περιγράφει το συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον μαρκιανό ορό αλλοτριωμένος χαρακτήρας: το άτομο που έχει αποξενωθεί από την εργασία του, από τον εαυτό του, από τους άλλους ανθρώπους και από τη φύση. Στην ψυχιατρική ο εμπορευματικός χαρακτήρας θα μπορούσε να αποκληθεί σχιζοειδής χαρακτήρας, αλλά ο όρος μάλλον παραπλανάει. Ένα σχιζοφρενικό άτομο που ζει με αλλά σχιζοφρενικά άτομα, έχει καλή απόδοση στη δουλειά του και είναι επιτυχημένο, δεν έχει καθόλου το αίσθημα της ανησυχίας που έχει ο σχιζοειδής.
Erich Fromm: Να Έχεις ή να Είσαι
Αυτό το βιβλίο ακολουθεί δύο γραμμές που υπήρχαν στα προηγούμενα έργα μου. Πρώτ’ απ’ όλα, επεκτείνει την ανάπτυξη της δουλειάς μου πάνω στη ριζοσπαστική-ανθρωπιστική ψυχανάλυση, έχοντας σαν επίκεντρο την ανάλυση του εγωισμού και του αλτρουισμού, σαν τους δύο βασικούς χαρακτηρολογικούς προσανατολισμούς. Το τρίτο μέρος του βιβλίου αναπτύσσει παραπέρα ένα θέμα που με απασχόλησε στην Υγιή Κοινωνία και στην Επανάσταση της Ελπίδας: την κρίση της σύγχρονης κοινωνίας και τις δυνατότητες που υπάρχουν για το ξεπέρασμα αυτής της κρίσης. Δε μπόρεσα ν’ αποφύγω ορισμένες επαναλήψεις σκέψεων που έχω εκφράσει παλιότερα, αλλά ελπίζω ότι η νέα οπτική γωνία που χαρακτηρίζει αυτό το βιβλίο και οι πιο εκτεταμένες αναλύσεις του θ’ ανταμείψουν ακόμα και τους αναγνώστες που έχουν διαβάσει τα προηγούμενα έργα μου.
[ από τον πρόλογο στο βιβλίο – εκδόσεις ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ ]