Τρίτη , 19 Μαρτίου 2024

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΡΙΣΗ;

  • crisis-1
  • Μέχρι σήμερα η συζήτηση περί κρίσης περιορίζεται στα οικονομικά μεγέθη. Καθημερινά όμως βλέπουμε ότι αυτή αφορά το τέλος ενός ολόκληρου παραγωγικού μοντέλου και ενός πολιτισμού. Ποιες παραμέτρους θεωρείτε εσείς κρίσιμες στον προβληματισμό αυτό;

ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ: Πολλές παράμετροι εμπλέκονται, το ζήτημα είναι πώς θα τις συνθέσουμε και θα τις ιεραρχήσουμε. Οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να θέτουν με τον σωστό τρόπο τα ερωτήματα. Ας πούμε: ποιος, και με ποιες διαδικασίες, αποφασίζει τί θα παραγάγει μια κοινωνία και πώς θα κατανεμηθεί το προϊόν της παραγωγής της; Όλη η σφαίρα της οικονομίας είναι η αναλυτική ανασύσταση αυτού του ερωτήματος, το οποίο όμως δεν είναι καθόλου «οικονομικό». Είναι εξ ολοκλήρου πολιτικό. Η ίδια η πολιτική, τώρα, καθορίζεται από κοινωνιολογικές παραμέτρους οι οποίες δεν είναι καθόλου «πολιτικές» με τη στενή έννοια· ας πούμε: πώς αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι το «ατομικό συμφέρον» τους; Ποια πρότυπα αυθεντίας επικρατούν μια ορισμένη εποχή σε μια ορισμένη συλλογικότητα; Για να απαντηθούν τέτοια ερωτήματα πρέπει να υπεισέλθουμε σε ψυχολογικές διερευνήσεις· κοκ. Και για να μη μακρηγορώ θα έλεγα ότι, αν τουλάχιστον βλέπουμε την κρίση ως κρίση ενός ολόκληρου πολιτισμού, η δεσπόζουσα παράμετρος είναι ανθρωπολογική.

capitalism-iwo-jima

Οι κοινωνικές, θρησκευτικές, τεχνολογικές κ.ά. συνθήκες που συνέρρευσαν εκεί, γύρω στον 16ο-17ο αιώνα, δημιούργησαν έναν κτητικό και υπολογιστικό ανθρώπινο τύπο που έχει μεταθέσει την άμεση επιδίωξη της απόλαυσης, της χαράς, της αυθόρμητης συντροφικότητας στη νοσηρή επιδίωξη του κέρδους (που κι αυτό είναι στην υπηρεσία μιας ακόμη πιο νοσηρής επιδίωξης κυριαρχίας, πάνω στους άλλους ανθρώπους και στη φύση).

Γεννήθηκε κυριολεκτικά ένα τέρας που αναπαράγεται απεριόριστα γύρω μας και μέσα μας, και έχει αποκρυσταλλωθεί στην αντικειμενική δομή τού συστήματος παραγωγής, αυτού που ονομάζουμε καπιταλισμό, το οποίο με τη σειρά του συνυποθέτει αυταρχικές πολιτικές μορφές διαχείρισης (την ίδια τη μορφή-κράτος) που αναπαράγουν και διευρύνουν συνεχώς την ετερονομία, την καθυπόταξη των ανθρώπων εν πρώτοις στους διαχειριστές της παραγωγικής μηχανής, που είναι με τη σειρά τους όμως και οι ίδιοι υποταγμένοι στην αυτόνομη κίνηση της μηχανής, η οποία δεν έχει πλέον κανέναν ανθρώπινο σκοπό: μοναδικός σκοπός του καπιταλισμού είναι η αυτοαξιοποίηση και η συνεχής επέκταση του κεφαλαίου – με οιοδήποτε ανθρώπινο και περιβαλλοντολογικό τίμημα. Πόσο θα το αφήσουμε αυτό να συνεχίζεται; Πώς είναι δυνατόν ένα τόσο ζωτικό πράγμα όσο οι μορφές παραγωγής, από τις οποίες εξαρτάται η ίδια η ζωή μιας κοινωνίας, να ελέγχονται από ένα τόσο διαστροφικό κίνητρο όσο η επιδίωξη του κέρδους; Και πώς θα εξαφανίσουμε από το πρόσωπο της γης αυτό τον ανθρωπολογικό τύπο που αντιλαμβάνεται ως ατομικό του συμφέρον την εξόντωση όσο το δυνατόν περισσότερων άλλων όντων στον πλανήτη; Τέτοια είναι τα ερωτήματα που με απασχολούν.  

 

crisis-4

 

Τ.Τ.: Πέρα από τους προφανείς κινδύνους για την κοινωνική συνοχή, ποιες «αόρατες» απειλές ανιχνεύετε εσείς στην τρέχουσα περίοδο; Η πολύπλευρη κρίση φέρνει στο προσκήνιο και στην Ελλάδα ακροδεξιά και ναζιστικά μορφώματα που με τη δημαγωγία διεκδικούν τον δικό τους ρόλο. Πόσο υπαρκτός είναι ο κίνδυνος εκκόλαψης του αυγού του φιδιού;

Φ.Τ.: Δεν χρειάζεται να εμφανιστούν ναζιστικά κινήματα όπως αυτά του Μεσοπολέμου· οι «κανονικές» μορφές που παίρνουν τα σύγχρονα κράτη, με τη συνεχή θωράκιση του ποινικού τους συστήματος και με τους εφιαλτικούς μηχανισμούς παρακολούθησης και καταστολής που αναπτύσσουν, τους οποίους δεν μπορούσαν να διανοηθούν οι διάφοροι φύρερ και ντούτσε στον καιρό τους, είναι το ίδιο το φίδι που γεννήθηκε τότε, στην πλήρη του ωριμότητα.

Και οι άνθρωποι από το κάτω, ο «λαός» όπως συνεχίζουμε να λέμε, συνεργεί άθελά του με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο κατά το ότι, όσο εξαθλιώνεται και κυριεύεται από την αγωνία της άμεσης επιβίωσης, τόσο πιο τυφλά και ανελέητα στρέφεται εναντίον του διπλανού του, συνήθως του πιο εξαθλιωμένου και πιο αδύναμου, σαν να ήταν αυτός η αιτία των βασάνων του.

Και πιο μακροπρόθεσμα, αν θέλετε, βλέπω πάντα την απειλή ενός ανείπωτα καταστροφικού πολέμου, τον οποίον κανένας βεβαίως δεν θέλει αυτή τη στιγμή στο σπίτι του, αλλά είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίον ο καπιταλισμός έλυνε στο παρελθόν τέτοιες κρίσεις – και δεν έχω καμία αμφιβολία ότι το είδος των ανθρώπων που ελέγχουν αυτή τη στιγμή την τύχη του πλανήτη θα προτιμούσαν να δουν ολόκληρο τον κόσμο να βουλιάζει μαζί τους παρά να παραιτηθούν από τα προνόμια και την ισχύ που κατέχουν.

 

crisis-3

Τ.Τ.: Μετά από κάθε κινητοποίηση (ιδιαίτερα μετά τον Δεκέμβρη του 2008) γίνεται μεγάλη συζήτηση για τη δράση των αναρχικών-αντιεξουσιαστών. Εσείς προέρχεστε πολιτικά από τον χώρο αυτό. Πώς κρίνετε τη συνολική του δράση;

Φ.Τ.: Εγώ ποτέ δεν διεκδίκησα το «αναρχικός» ως τίτλο τιμής, και ούτε μού αρέσει να προσδιορίζομαι μ’ επικεφαλίδες – εν πάση περιπτώσει έχω τη συνήθεια να εκθέτω λεπτομερώς τις σκέψεις μου, και όποιος θέλει μπορεί να τις διαβάσει… Αναρωτιέμαι μάλιστα εάν ο όρος «αναρχικός» έχει νόημα πλέον ως πολιτική ταυτότητα. Έλεγα πριν πως οι έννοιες έχουν ειδικό υλικοϊστορικό αναφερόμενο και δεν μπορείς να τις αποσπάσεις απ’ αυτό χωρίς να τις αδειάσεις από το νόημά τους.  Κυριολεκτικά μιλώντας, αναρχισμός υπήρξε από τη διάσπαση της Α΄ Διεθνούς τα χρόνια 1869-1872  μέχρι τον Ισπανικό Εμφύλιο τις παραμονές του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Μετά τον Ισπανικό Εμφύλιο είμαστε απλώς κληρονόμοι του αναρχισμού – όπως όμως και του συμβουλιακού κομμουνισμού, ή του ριζοσπαστικού ουτοπισμού, του ρομαντικού αντικαπιταλισμού, του φροϋδομαρξισμού και πολλών άλλων πραγμάτων. Νομίζω πως είναι η ώρα να οικοδομηθεί μια καινούργια επαναστατική ταυτότητα, που να διατηρεί το ίχνος όλων αυτών των αφομοιωμένων επιρροών αλλά να μην παλινδρομεί σε αναχρονισμούς που έχουν μόνο το νόημα θεατρινίστικης χειρονομίας.

crisis-5

 

Τ.Τ.: Μήπως αυτό είναι το βασικό μειονέκτημα αυτού του χώρου;

Φ.Τ.: Ακριβώς απ’ αυτό πάσχει, κατά την ταπεινή μου γνώμη, μεγάλο μέρος τού αυταποκαλούμενου αναρχικού-αντιεξουσιαστικού χώρου. Και στην προσπάθειά του να επιβεβαιωθεί όπως-όπως κάνει το τραγικό σφάλμα να υιοθετεί ιδιότητες που του αποδίδουν οι ίδιοι οι αντίπαλοί του, παραποιημένες και διαστρεβλωμένες στη χρήση τους. Για παράδειγμα, εδώ και πολλά χρόνια όλες οι τηλεοπτικές αναμεταδόσεις μαζικών κινητοποιήσεωνμοιάζουν με έργο φτιαγμένο από τον ίδιο σκηνοθέτη: όλα είναι ειρηνικά και νόμιμα, όμορφα και μαζικά, μέχρι που την αναμενόμενη στιγμή εμφανίζονται οι «κακοί», κουκουλοφόροι-βάνδαλοι που τα σπάνε και τρομάζουν τον κοσμάκη. Τα κατεστημένα ΜΜΕ τους αποκαλούν «αντιεξουσιαστές» και «αναρχικούς»· η κατεστημένη αριστερά «προβοκάτορες» και «χαφιέδες». Οι μεν προσπαθούν συστηματικά να σπιλώσουν ιστορικά καθιερωμένες μορφές και πρακτικές εξέγερσης, οι δε παραγνωρίζουν τη δυναμική τής αυθόρμητης αγανάκτησης και οργής που μπορεί κάλλιστα να είναι ανεπεξέργαστη και πρωτόγονη και αντικειμενικά καταστροφική χωρίς γι’ αυτό να είναι ––πάντα ή κατά κύριον λόγο–– σχεδιασμένη και καθοδηγούμενη. Το δικό μου ερώτημα είναι σε ποιον βαθμό κάποιοι νιώθουν την ανάγκη να ενσαρκώσουν αυτό τον προκατασκευασμένο ρόλο στην πιο τυποποιημένη και άγονη μορφή του, και να θυματοποιηθούν άσκοπα οι ίδιοι τροφοδοτώντας από την άλλη πλευρά τα πιο συντηρητικά ανακλαστικά ενός κόσμου που για να κερδηθεί απαιτείται πάρα πολλή δημιουργική ενέργεια και φαντασία, αλλά και διάλογος με τις πραγματικές του ανάγκες…  Δεν ξέρω αν απάντησα το ερώτημά σας.

 

crisis-6

Τ.Τ.: Η μεγάλη πλειονότητα των «διανοουμένων» τα τελευταία είκοσι χρόνια είτε παρέμειναν σιωπηλοί είτε στήριξαν ενεργά (όχι χωρίς ανταπόδοση) τα ιδεολογήματα της «ανάπτυξης», του «εκσυγχρονισμού» και των «μεταρρυθμίσεων». Εσείς διαπιστώνετε έλλειμμα ανεξάρτητων ιδεών και «κριτικής διανόησης»;

Φ.Τ.: Μη μιλήσουμε τώρα για «ελληνική διανόηση» γιατί… θα ξεράσω! Αν θέλετε να αντιληφθείτε τί θα πει κοινωνία σε κρίση, και το μέγεθος της κρίσης που πλήττει αυτή τη συγκεκριμένη κοινωνία, δείτε τη «διανόησή» της και θα καταλάβετε. Τους τηλε-ειδικούς και τους τηλε-φιλοσόφους που έχει μάθει ο κόσμος και αγοράζει σωρηδόν τα βιβλία τους (το οποία εννοείται, δεν διαβάζει)· τους συντάκτες μανιφέστων υπέρ τής χρηστής τάξης και νομιμότητας, τόσο από τον πανεπιστημιακό χώρο όσο και από τη λογοτεχνική αγορά, που έκαναν το ντεμπούτο τους τον Δεκέμβρη του 2008 και συνεχίζουν ακάθεκτοι υπό τις δημόσιες επευφημίες· τους διαπρύσιους κήρυκες του εκσυγχρονισμού, του εξορθολογισμού, του ευρωπαϊσμού και της ελεύθερης αγοράς που καρπώνονται όλα τα νόμιμα προϊόντα της διαπλοκής ενός ανορθολογικού κράτους με ακόμη ανορθολογικότερους εντολοδότες· τους παραληρηματικούς εθνοπατριώτες οι οποίοι ξεσκεπάζουν «συνωμοσίες» και «τόξα» που έχουν βάλει στο μάτι παντού την επίζηλη ελληνικότητά τους (πλην λάτρεις τής ολυμπιακής ιδέας)· γραφειοκράτες ακαδημαϊκούς αριστερής κοπής που συγκυβερνούν αιωνίως με τον αντίπαλο χάρη στην βαθιά τους πουλαντζοαλτουσεριανή σοφία· λογοτέχνες-μπράβους των μεγάλων εκδοτικών και γλοιώδεις κόλακες των τυχάρπαστων επιτροπών κρατικών βραβείων· τί θέλετε τώρα να πω, ονόματα; Αν εξαιρέσουμε λίγες περιπτώσεις πνευματικών ανθρώπων με αληθινό μέγεθος και ανάστημα που μετριούνται το πολύ στα δάχτυλα των δύο χεριών, οι περισσότεροι άλλωστε είναι επιβιώματα μιας προηγούμενης εποχής, το ελληνικό διανοητικό τοπίο είναι ο πιο ανησυχητικός καθρέφτης της ελληνικής κρίσης, ένδειξη του μη αναστρέψιμου της ζημιάς που έχει γίνει.

Απόσπασμα συνέντευξης που δόθηκε στον ΤΑΣΟ ΤΣΑΚΙΡΟΓΛΟΥ στις αρχές Μαρτίου 2012 και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Μόνο, 4 (13 Μαρτίου 2012) – http://fotisterzakis.gr/ergobiografia/ergobiografia.htm

Δείτε επίσης

ΝΑ ΓΡΑΨΟΥΜΕ ΤΗ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σαν σήμερα… Σαν σήμερα γεννήθηκε, σαν σήμερα πέθανε, σαν σήμερα αντισταθήκαμε, σαν σήμερα νικήσαμε, σαν …

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *